رضا شاه فروغي را برکنار کرد، و شش سال بعد وي با دست فروغي برکنار شد

فروغي

رضا شاه دهم آذر ماه 1314 به گونه اي غير منتظره ، محمدعلي فروغي را متهم به مساعدت و حمايت از بستگان كرد كه شهرت سوء استفاده از مقام و منزلت او را داشتند و از نخست وزيري بركنار ساخت و يكي از آن افراد هم كه متهم به چنين سوء استفاده اي شده بود چند روز بعد اعدام شد. پس از بركناري فروغي، رضا شاه تلاش براي دور ساختن تدريجي ايران از نفوذ انگلستان را آغاز كرد.
تاريخ وطن از آغاز دوران قاجارها سوژه هاي بسيار براي تحقيق دارد كه روي آنها آن طور كه بايد كار نشده است. باز شدن هركدام از اين پرونده ها پر است از حقايق تلخ و آگاهي از آنها چشم و گوش را باز و مانع از تكرار خواهد شد و يكي از اين سوژه ها دنبال كردن كارهاي فروغي است كه مردي سياسي ـ فرهنگي بود.
فروغي كه در كابينه مهدي قلي هدايت (مخبرالسلطنه) وزير امور خارجه بود در سال 1312 پس از كناره گيري هدايت، نخست وزير ايران شده بود. در زمان نخست وزيري هدايت بود كه قانون تمديد قرارداد نفت با انگلستان تصويب شده بود . کناره گيري هدايت به خواست رضا شاه و سه ماه پس از تصويب تمديد قرارداد نفت صورت گرفته بود . تمديد قرارداد نفت موسوم به قانون سال 1933 از قوانين ننگين و خيانت آلود ايران بشمار مي رود زيرا که به موجب آن ، مدت و منطقه مشمول قرارداد افزايش يافته بود.
فروغي پيش از نخست وزير شدن، مشاغل متعدد را پشت سر گذاشته بود و ازجمله در 1309 وزير اقتصاد شده بود.
وي پس از بركناري از نخست وزيري در 1314 به مدت شش سال مورد بي مهري رضا شاه قرار داشت و به او نزديك نمي شد.
دو روز پس از آغاز تجاوز نظامي انگلستان و روسيه به ايران در شهريور 1320 همين فروغي را که طرف بي مهري و خشم رضا شاه بود آوردند و نخست وزير کردند که ترتيب تسليم ايران و کنار رفتن رضا شاه و به شاهي رسيدن محمدرضا را داد!. بازي هايي كه به نخست وزير شدن مجدد فروغي انجاميد از اين قرار بود: چهارم شهريور 1320 و پس از شكست مذاكرات ايران با نمايندگان انگلستان و شوروي بر سر توقف تعرض نظامي، علي منصور از سمت نخست وزيري كناره گيري و رضا شاه مجيد آهي را مامور تشكيل كابينه كرد كه او هم نپذيرفت و در عوض محمد علي فروغي را( ! ) برغم بي توجهي رضا شاه نسبت به او، براي احراز اين پست پيشنهاد كرد كه شاه وقت از ناچاري پذيرفت!.
5 شهريور 1320 فروغي كابينه خود را تشكيل داد كه در آن سرلشكر احمد نخجوان كفيل وزارت جنگ و علي سهيلي وزير امور خارجه بودند. فروغي در همان نخستين جلسه کابينه اشاره کرده بود که نظر بر ترک مخاصمه دارد. با اين بيان، در سومين روز تهاجم و ادامه بمباران شهرهاي كشور هنوز معلوم نبود که بايد جنگ کرد و يا تسليم شد و اين ابهام در تضعيف روحيه نظاميان موثر بود.
در اين ميان، در حالي فروغي و وزير امور خارجه اش با نمايندگان انگلستان و شوروي مذاكره مي كردند نخجوان و يكي ـ دو مقام نظامي ديگر بخشنامه مرخص كردن سربازان را از پادگانها صادر كردند و وطن بدون دفاع رها شد!.
فروغي پس از چند تماس با نمايندگان انگلستان و شوروي كه نيروهايشان بدون برخورد با مقاومت جدي ( به سبب مرخص شدن سربازان ايران ) به تهران نزديك مي شدند در 18 شهريور مجلس شوراي ملي را به تشكيل يك جلسه فوق العاده دعوت كرد و در اين جلسه روشن شد كه دولت انگلستان خواهان بركناري رضا شاه و تبعيد او از كشور است. چون فروغي به اين دو دولت وعده هايي داده بود؛ در پايان جلسه تقاضاي راي اعتماد كرد كه مورد تاييد قرار گرفت. هفت روز بعد فروغي به اتفاق علي سهيلي وزير امورخارجه اش به ديدار سفيران انگلستان و شوروي شتافت و به آنان اطلاع داد كه رضا شاه همچنان كه آن دو دولت خواسته بودند كناره گيري كرده و رهسپار اصفهان شده است و در همين ملاقات موافقت دو دولت مهاجم با شاه شدن محمدرضا به فروغي اعلام شده بود . فروغي سي ام شهريور سرلشكر احمد نخجوان را كه قبلا قرار بود به اتهام خيانت به وطن اعدام شود به عنوان وزير جنگ كابينه ترميم شده خود انتخاب كرد كه پاداشي به خيانت عنوان شده است. فروغي به رغم بدگويي مردم، درنيمه آذر ماه 1320 سرلشكر احمدنخجوان را به عنوان وزير جنگ كابينه خود ابقاء كرد كه تعجب همگان را برانگيخت.
فروغي اواخر سال 1320 هنگام دفاع از لايحه خود مبني بر امضاي پيمان اتحاد با انگلستان و شوروي ( دو دولتي كه ايران را اشغال نظامي كرده بودند) در مجلس شوراي ملي ، توسط يك تماشاگر كتك خورد . با وجود اين ، لايحه وي در جلسه بعدي مجلس به تصويب رسيد و ايران رسما به صف كشورهاي در حال جنگ با آلمان پيوست.
فروغي 15 ماه پس از تسليم ايران به متفقين، در 67 سالگي در پنجم آذر 1321 درگذشت.