نشست سران آمريکا، شوروي و انگلستان در تهران و تصميماتي که گرفته شد

چرچيل، روزولت و استالين در تهران

28 نوامبر سال 1943 روزولت، استالين و چرچيل رهبران سه کشور آمريکا، شوروي و انگلستان مذاكرات چهار روزه خود را در تهران آغاز كردند تا استراتژي مشترک «پس از جنگ» را تعيين کنند. اين نخستين بار بود که استالين در چنين کنفرانسي شرکت مي کرد. قبلا وزيران امور خارجه سه کشور در مسکو مقدمات کار و زمينه مذاکرات را آماده کرده بودند که بايد در آن سرنوشت جهان پس از شکست آلمان و روابط في مابين قدرتهاي فاتح تعيين و ترسيم مي شد.
طبق اسنادي که سالها بعد انتشار يافت در اين مذاکرات که اول دسامبر پايان يافت و اعلاميه پاياني آن هشت روز بعد انتشار يافت قرار شد لهستان تحت نفوذ شوروي قرار گيرد و قسمتي از آلمان به لهستان داده شود. بر سر جزاير واقع در شمال ژاپن که استالين خواهان آنها بود توافق صورت گرفت. استالين نقشه جغرافيايي بالکان پس از عقب نشيني آلمانيها را مطرح ساخت و قرار شد که در اين منطقه حرف اول را شوروي بزند. استالين در مذاکرات تهران تاکيد کرد که شکست آلمان، مگر در صورت دستيابي به سلاحهاي جديدتر حتمي است و قبل از 15 ماه ديگر از ميان مي رود و از شرکاء نظامي خود خواست که با گشودن جبهه تازه اي در غرب، بار جنگي روسيه را کاهش دهند که تا اين لحظه ميليونها تن تلفات داشته است. استالين پافشاري کرد که آلمان پس از جنگ ميان نيروهاي فاتح تقسيم شود که شرکاء او موافقت ضمني کردند. طبق اسناد ديگر، در کنفرانس تهران توافق بر سر انهدام آلمان شد، نه وادار کردن اين کشور به تسليم شدن و استدلال اين بود که به دليل عدم انهدام آلمان در پايان جنگ جهاني اول، اين کشور موفق شد که آتش جنگ دوم را روشن سازد.
در اعلاميه (علني) پاياني مذاکرات، سه رهبر بار ديگر استقلال و حاکميت ايران را تضمين و تاکيد کردند که پس از جنگ، نظاميان سه کشور ايران را ترک خواهند گفت. سران سه كشور در اعلاميه خود اعتراف كردند كه جنگ، براي ايرانيان مشكلات اقتصادي فراوان به بار آورده كه بايد به صورتي جبران شود. در اين اعلاميه از ايران به عنوان يكي از كشورهاي متفق نام برده شده بود و بكار بردن اين عبارت به اين معنا بود كه ايران از آن پس يك كشور اشغالي نيست، متحد است و حاكميت ملي دارد.
مطالب غير محرمانه كه در اعلاميه پايان كنفرانس آمده بود (كه سالها بعد اسناد تازه آنها را تكميل كرد) از اين قرار بود: كمك همه جانبه به پارتيزانهاي يوگوسلاوي، تشويق تركيه به پيوستن به مساعي متفقين، و تحكيم تماس دائمي كه سران ستادهاي نيروهاي مسلح سه كشور. در اين اعلاميه همچنين اشاره مبهم به مرزهاي لهستان، گشايش جبهه زميني در فرانسه و غرب اروپا، ورود شوروي به جنگ برضد ژاپن شده بود. سالها بعد معلوم شد كه در كنفرانس تهران بر سر مرز «اودر ـ نايسه» و «كرزن لاين» ميان آلمان و لهستان و نيز آغاز حمله زميني از فرانسه از مه 1944 توافق شده بود. تا گشايش اين جبهه، شوروي به تنهايي در زمين با آلمان مي جنگيد.
اين بزرگترين کنفرانسي بود که تا آن تاريخ در ايران تشکيل شده بود و به همين مناسبت شهرداري تهران 3 خيابان را در پايتخت به نام رهبران 3 کشور نامگذاري کرد. سران سه کشور شاه را که جواني 23 ساله بود براي دو - سه دقيقه پذيرفتند که ضمن بيان خير مقدم به آنان، درخواست کرد که تبعيدگاه پدرش را تغيير دهند زيرا که آب و هواي جزيره موريس براي او سازگار نيست. اين درخواست پذيرفته شد و رضا شاه به يوهانسبورگ آفريقاي جنوبي انتقال يافت و در همانجا درگذشت.

ghtl chunk 5-كروبي-karoubi