سفرنامه اي كه به استعمار شرق كمك بسيار كرد

اورنگ زيب

نخستين چاپ سفرنامه «جميلي چاره ري» به زبان لاتين در باره شرق به ويژه هند، سي ام سپتامبر سال 1697 در ناپل انتشار يافت. «چاره ري» كه يك پزشك بود ضمن سفر خود به شرق در مارس 1695 در هند با «اورنگ زيب» امپراتور مغولي گوركاني) اين كشور ملاقات كرده بود. «چاره ري» در باره دربار اورنگ زيب و سازمانهاي اداري او نوشته است: ارتش نيم ميليوني اورنگ زيب ديگر آن مغولهايي نيستند كه خاورميانه و اروپا را تصرف كردند. آنان عده اي خوشگذران، شيك پوش، راحت طلب و شكم گنده هستند كه تنها هنرشان سوار شدن بر اسبهاي زيبا و رژه رفتن از برابر امپراتور و شاد كردن اوست. اين ارتش نيم ميليوني برابر ده هزار سرباز واقعي استعداد جنگيدن ندارد. «پارسي» زبان دربار امپراتور هند است و مكاتبات دولتي با اين زبان انجام مي شود. امپراتور كه عِرق هندي ندارد تلاش نكرده است تا يكي از چندين زبان هندي را جانشين پارسي كند. دستگاه اداري امپراتوري فاسد است و انجام هر كاري را با دادن رشوه مي توان از كاركنان دولت خواست. مقامات همه دروغ مي گويند و چاپلوس هستند. حسابداران امپراتور دو نوع دفتر محاسبات دارند كه يكي از انها خصوصي است و در آن حسابها را به خطي مي نويسند كه خواندنش كار هركس نيست و طبق تحقيق من، آن خطوط همانا عدد نويسي ايران در دوره ساسانيان است كه پارسيان مهاجر آن را براي خود محفوظ داشته اند. معماران و مباشران امپراتور از مردم اصفهان هستند كه در هوشمندي معروفند و كارگاههاي اسلحه سازي امپراتور توسط صنعتگران دعوت شده از شيراز و كرمان اداره مي شود و اخيرا عده اي را هم از يزد آورده اند تا كار جمع آوري مالياتها را به آنان بسپارند، زيرا مردمي دقيق و درستکارند و ....
به نوشته برخي از مورخان، مفاد همين سفرنامه كه بعدا به زبانهاي مختلف انتشار يافته است، اروپاييان را تشويق به استعمار هند كرد. دكتر«چاره ري» براي يافتن داروهاي گياهي به شرق رفته بود.